પાંચ ઈન્દ્રિયો ધરાવતું કમ્પ્યુટર

તમે ટેક્નોસાવી હશો, પણ શું તમે ક્યારેય સાંભળ્યું છે કે, ભવિષ્યમાં તમારું નાનકડું કમ્પ્યુટર જોઈ શકશે, સાંભળી શકશે, ચાખી શકશે અને સૂંઘી પણ શકશે. આજના સ્માર્ટ કમ્પ્યુટર કે સ્માર્ટફોનમાં તમે ટચસ્ક્રીનનો ઉપયોગ કરો છો તે એક પ્રકારની સ્પર્શેન્દ્રિય જ છે. પરંતુ ટેક્નોલોજિસ્ટોનો દાવો છે કે, વર્ષ 2018 સુધીમાં જ તેઓ કમ્પ્યુટર અને સ્માર્ટફોનને વધારાની ચાર ઈન્દ્રિયો પણ આપી દેશે. જોકે, આ કોઈ ગપગોળા નથી. કારણ કે, આ જાહેરાત કમ્પ્યુટર જાયન્ટ આઈબીએમ દ્વારા કરવામાં આવી છે.

આઈબીએમએ જણાવ્યું છે કે, વર્ષ 2018 સુધીમાં કમ્પ્યુટર મશીન માણસમાં છે તેવી પાંચ ઈન્દ્રિય ધરાવતું હશે. ત્યાર પછી કમ્પ્યુટર અને માણસ વચ્ચેનો સંવાદ વિશિષ્ટ પ્રકારનો થઈ જશે. કંપનીએ તેના સત્તાવાર નિવેદનમાં જણાવ્યું છે કે, ઈન્ફ્રારેડ અને હેપ્ટિક ટેક્નોલોજીની મદદથી આજના યુગમાં તમે સ્માર્ટફોનમાં ટચસ્ક્રીન અને વાઈબ્રેશન ટેક્નોલોજીનો ઉપયોગ કરી જ રહ્યા છો. આ બંને ટેક્નોલોજીનો આધાર ‘ફિઝિકલ સેન્સેશન’ જ છે. જેમ કે, મોબાઈલ યુઝર્સ ટચસ્ક્રીન પર આંગળી અડકાવીને કામ કરી શકે છે તો તેને એક પ્રકારની સ્પર્શેન્દ્રિય જ છે. એવી જ રીતે, ખિસ્સામાં પડેલો મોબાઈલ વાઈબ્રેટ થાય ત્યારે પણ આપણને સ્પર્શેન્દ્રિયની મદદથી જ ખબર પડે છે કે, કૉલ આવ્યો.

કમ્પ્યુટરની સ્પર્શેન્દ્રિય વિકસાવવા હજુ વધુ ઊંડું સંશોધન કરી
રહેલા રોબિન શ્વાર્ટ્ઝ, રિટેઈલ એનાલિટિક્સ, એસોસિયેટ ડિરેક્ટર

આ અંગે આઈબીએમના બર્નાર્ડ મેર્સકોએ કહ્યું હતું કે, “60 વર્ષમાં થયેલી કમ્પ્યુટિંગ ક્રાંતિ જબરદસ્ત છે અને તમે જોઈ શકો છો કે આપણે આટલા ઓછા સમયમાં જ ક્યાં પહોંચી ગયા.” તેમણે ઉમેર્યું હતું કે, સૌથી પહેલું પ્રોગ્રામેબલ કમ્પ્યુટર વર્ષ 1940માં તૈયાર કરાયું હતું અને એ વખતે કેલ્ક્યુલેટર વધુ સારી ઝડપથી કામ કરતા હતા. જોકે ત્યાર પછી આપણે પર્સનલ કમ્પ્યુટર, ઈન્ટરનેટ અને સોશિયલ નેટવર્કિંગના યુગમાં પ્રવેશ્યા. આજે આપણે કોગ્નિટિવ કમ્પ્યુટિંગના યુગમાં પ્રવેશ્યા છીએ, જે આપણને વિચાર કરવામાં પણ મદદરૂપ થાય છે.

કમ્પ્યુટિંગ ક્રાંતિની સૌથી રસપ્રદ વાત એ છે કે, માણસજાત કમ્પ્યુટર મશીનને ધીમે ધીમે પોતાના મગજ જેવી વિચારવાની ક્ષમતા આપતી ગઈ. હવે, નવી ટેક્નોલોજી કમ્પ્યુટરને નકલ કરવાની અને સજીવ જેવી ઈન્દ્રિયોની ક્ષમતા પણ આપશે. હા, ટેક્નોલોજિસ્ટો મશીનોને સ્પર્શેન્દ્રિય એટલે કે, સેન્સિંગ તો આપી જ ચૂક્યા છે. આજના ટચસ્ક્રીન મશીનો, સેલ્ફ-પાર્કિંગ કાર અને બાયોમેટ્રિક સિક્યોરિટી આવી સેન્સિંગ ટેક્નોલોજીનો જ એક ભાગ છે. આમ છતાં, આજના ગેજેટને ‘સેન્સિંગ સ્માર્ટ’ એટલે કે માણસ જેવી સ્પર્શેન્દ્રિય આપવા હજુ વધુ ઊંડુ સંશોધન ચાલી રહ્યું છે. ટેક્નોલોજિસ્ટોનું માનવું છે કે, કોગ્નિટિવ ટેક્નોલોજીની મદદથી માનવ જીવનમાં ખાસ્સો સુધારો લાવી શકાય છે. જોકે, હજુ આ દિશામાં નાનકડી બારી જ ખૂલી છે, પરંતુ નજીકના ભવિષ્યમાં એક આખો નવો યુગ શરૂ થશે એ વાતમાં કોઈ શંકા નથી.

કારણ કે, હવેના કમ્પ્યુટર ફક્ત સ્પર્શેન્દ્રિય જ નહીં પણ ચક્ષુન્દ્રિય, શ્રવણેન્દ્રિય, સ્વાદેન્દ્રિય અને ઘ્રાણેન્દ્રિય થી સજ્જ હશે. એટલે કે, થોડા વર્ષો પછી બજારમાં મળતા કમ્પ્યુટર જોઈ શકશે, સાંભળી શકશે, સૂંઘી શકશે અને ચાખી પણ શકશે. હા, ટેક્નોલોજિસ્ટો સ્પષ્ટતા કરે છે કે, તેઓ માણસના મગજ જેવું કોઈ મશીન નથી વિકસાવી રહ્યા. વળી, ભવિષ્યમાં ફક્ત કમ્પ્યુટર કે મોબાઈલ ફોન જ બધા વિચારો કરશે અને મગજને કંઈ કરવું જ નહીં પડે એવું માની લેવાની પણ જરૂર નથી. કહેવાનો અર્થ એ છે કે, કોગ્નિટિવ ટેક્નોલોજીનો યુગ તો ક્યારનોય શરૂ થઈ ચૂક્યો છે, પરંતુ હવે વધુ સારા પરિણામો મેળવવા માટે માણસ અને મશીનનો સમન્વય કરવાની દિશામાં વિજ્ઞાનીઓ પ્રયત્નશીલ છે.

ટેક્નોલોજિસ્ટોનું કહેવું છે કે, માણસની સરખામણીમાં મશીન વધુ સારું વિશ્લેષણ કરી શકે છે અને તે મશીનો તર્કસંગત (રેશનલ) પણ છે. માણસે મશીનને ફક્ત નિર્ણયો, લાગણી, નૈતિકતા અને રચનાત્મકતા જ આપવાની બાકી છે.

દૃષ્ટિ

એવું કહેવાય છે કે, એક પિક્સલ હજારો શબ્દોની ગરજ સારે છે. માણસની આંખ જે સિદ્ધાંતોના આધારે કામ કરે છે તેવા જ સિદ્ધાંતોના આધારે આ ટેક્નોલોજીનો વિકાસ કરાઈ રહ્યો છે. હા, આ ટેક્નોલોજી વિકસાવવામાં સૌથી મોટી મુશ્કલી એ છે કે, એવો કોઈ પ્રોગ્રામ બનાવવો શક્ય નથી કે જેની મદદથી કમ્પ્યુટર જોઈ શકે. તેથી વિજ્ઞાનીઓ કોગ્નિટિવ ટેક્નોલોજીની દિશામાં વિચારી રહ્યા છે. કમ્પ્યુટરમાં અગાઉથી જ દરેક વસ્તુના હજારો દૃશ્યો ઉમેરી દેવામાં આવશે. જેની પેટર્નની મદદથી કમ્પ્યુટર કહી દેશે કે, તે વેબ પર અપલોડ કરાયેલી સ્કેન્ડ તસવીર છે કે પછી કેમેરા ફોનથી લીધેલા વીડિયો ફૂટેજ છે.

કમ્પ્યુટરને દૃષ્ટિ આપવામાં વ્યસ્ત જ્હોન સ્મિથ,
સિનિયર મેનેજર, ઈન્ટેલિજન્ટ ઈન્ફર્મેશન ઓફિસર

આ વાત ઉદાહરણ સાથે સમજીએ. જેમ કે, કમ્પ્યુટરને બિચ કેવો હોય એવું શીખવવા માટે તેમાં બિચના હજારો દૃશ્યો ઉમેરી દેવામાં આવશે. કમ્પ્યુટર આ તમામ દૃશ્યોને પોતાની ભાષામાં પરિવર્તિત કરશે અને તેના રંગ, ડિસ્ટ્રિબ્યુશન, ટેક્સચર્ડ પેટર્ન, એજ ઈન્ફર્મેશન કે મોશન ઈન્ફર્મેશનની મદદથી તે શું છે તે ઓળખી લેશે. એવી જ રીતે, તે સામેની વસ્તુ સ્ટીલ ફોટોગ્રાફ છે કે, વીડિયો ફૂટેજ છે તે પણ સહેલાઈથી જણાવી શકશે. એટલું જ નહીં, ફૂટેજ મોબાઈલ ફોનથી લેવાયું છે કે પછી અત્યાધુનિક કેમેરાની મદદથી, તે પણ કમ્પ્યુટર જણાવી શકશે. આવી રીતે કમ્પ્યુટરને અત્યંત ઊંડાણપૂર્વકની માહિતીનું વિશ્લેષણ કરવાનું શીખવવામાં આવશે. જેમ કે, જુદી જુદી દસ રમતો રમતી ટીમને જોઈને જ કમ્પ્યુટર કહી દેશે કે, કઈ ટીમ ક્રિકેટ રમી રહી છે, કઈ ટીમ ફૂટબોલ રમી રહી છે અને કોણ તે મેચ જોઈ રહ્યું છે. વિજ્ઞાનીઓને આશા છે કે, ત્યાર પછી તેઓ એ પણ જાણી શકશે કે, ક્રિકેટ ભારતમાં રમાઈ રહી છે કે, પછી ઓસ્ટ્રેલિયામાં.

એવી જ રીતે, હેલ્થકેર, રિટેઈલ, એગ્રિકલ્ચર જેવી ઈન્ડસ્ટ્રીઝમાં જાતભાતની માહિતી એકત્રિત કરીને કમ્પ્યુટરનો વધુને વધુ સ્માર્ટ ઉપયોગ કરવો શક્ય છે. જેમ કે, એમઆરઆઈ, એક્સ રે અને સી.ટી. સ્કેનથી નિદાન કરતી વખતે કોગ્નિટિવ વિઝ્યુઅલ કમ્પ્યુટિંગ વધુ સારું કામ આપી શકે છે. આ ટેક્નોલોજીની મદદથી ડૉક્ટરો ટ્યૂમર, બ્લડ ક્લોટ અને અન્ય મુશ્કેલીને ઓળખીને ઝડપથી સારવાર શરૂ કરી શકશે. એવી જ રીતે, ચામડીના કેન્સરના દર્દીઓની હજારો તસવીરો લઈને કમ્પ્યુટરને એવી તાલીમ આપી શકાશે કે, તે ચામડી જોઈને જ ડર્મેટોલોજિસ્ટને ઝડપથી નિદાન આપી શકે!

શ્રવણશક્તિ

અત્યારે સ્માર્ટફોનમાં એપ ડાઉનલોડ કરીને તમે તમારું બાળક ઘરે  કેમ રડી રહ્યું છે અને કૂતરું કેમ ભસી રહ્યું છે તે જાણી જ શકો છો. બસ આવી જ રીતે, પાંચેક વર્ષમાં જ કમ્પ્યુટરમાં કોગ્નિટિવ ટેક્નોલોજીની મદદથી ચોક્કસ પ્રકારનું અલગોરિધમ વિકસાવીને કમ્પ્યુટરને શ્રવણેન્દ્રિય આપી શકાશે. જેમ કે, નાનકડું બાળક દુઃખાવો, ભૂખ કે અકળામણ એમ ઘણાં બધા કારણોસર રડતું હોય છે. પરંતુ ડૉકટો માટે પણ તે સમજવું ક્યારેક અઘરું હોય છે.

કમ્પ્યુટરને શ્રવણેન્દ્રિય આપવા મથતા
દિમિત્રી કાનેવાસ્કી, આઈબીએમ રિસર્ચ સાયન્ટિસ્ટ

આ અંગે આઈબીએમની ટીમે દરેક ઉંમરના બેબી સાઉન્ડના ડેટાના આધારે ભવિષ્યમાં વિકસિત થનારી ટેક્નોલોજીની પેટન્ટ કરાવી છે. આ માટે ટેક્નોલોજિસ્ટો ડૉક્ટરોની મદદથી મગજ, હૃદય અને ફેફસાનો અભ્યાસ કરીને બેબીની લાગણીઓને સમજવાનો પ્રયાસ કરી રહ્યા છે. હાલ ટ્રાફિક અને શુદ્ધ પાણીનું ‘સ્માર્ટ’ વિતરણ કરવા માટેના સેન્સર ઉપલબ્ધ છે. બસ આ જ સેન્સરનો ઉપયોગ કરીને અવાજને પણ ઓળખી શકાય છે. જેમ કે, વાવાઝોડા વખતે વૃક્ષ કેવો તણાવ અનુભવે છે અને તણાવના કયા સ્તરે તે રસ્તા પર ધરાશયી થઈ જશે, એ પણ સેન્સરની મદદથી જાણી શકાય છે. આ સેન્સર ડેટા-સેન્ટરમાં આવી ઊંડાણપૂર્વકની માહિતી મોકલી શકે છે. પરિણામે આપણે કુદરતી હોનારતો વખતે અગમચેતીના પગલાં લઈ શકીએ છીએ. આ ‘ઓડિટરી સિગ્નલ પ્રોસેસિંગ સેન્સર’ને વિકસાવીને વધુ સારા હિયરિંગ એઈડ્સ બનાવી શકાય છે. એવી જ રીતે, ભવિષ્યમાં તમારો સ્માર્ટફોનમાં ખૂબ સરળતાથી બેકગ્રાઉન્ડ નોઈઝ પણ દૂર કરી શકાશે.

ધ્વનિ દર સેકન્ડે હજારો ફ્રિક્વન્સી પર 340 મીટર પ્રવાસ કરે છે. પરંતુ આઈબીએમની રિસર્ચ ટીમ અલ્ટ્રાસોનિક ફ્રિક્વન્સીના ડેટાની પણ ઊંડી માહિતી મેળવી રહી છે, જે ફ્રિક્વન્સીનો અવાજ માનવી સાંભળી નથી શકતો. જોકે, અલ્ટ્રાસોનિક ડિવાઈસની મદદથી વિજ્ઞાનીઓ ડોલ્ફિન જેવા સમુદ્રી જીવોનો અવાજ સાંભળીને સંશોધન કરતા હોય છે. આ સિદ્ધાંતના આધારે કંઈક એવી ટેક્નોલોજીનો વિકાસ કરાઈ રહ્યો છે. જેમ કે, તમારા સ્માર્ટફોન સાથે અલ્ટ્રાસોનિક સિસ્ટમ જોડાયેલી હશે અને તે સ્પીકરના અવાજને અલ્ટ્રાસોનિક ફ્રિક્વન્સીમાં પરિવર્તિત કરી દેશે. આ ટેક્નોલોજીની મદદથી હજારોના ટોળામાં પણ ફક્ત એક જ વ્યક્તિને મેસેજ આપી શકાશે. જેમ કે, કોઈ આતંકવાદી ઘટના વખતે પોલીસ અધિકારીઓ માઈકનો ઉપયોગ કર્યા વિના રસ્તા પરથી જતા અમુક લોકોને મેસેજ આપી શકશે. આ માટે રીસિવિંગ ડિવાઈસની પણ જરૂર નહીં પડે. એવી જ રીતે, માતાપિતા પણ તેમના ક્રિકેટ રમવા ગયેલા બાળકને મેસેજ આપીને ઘરે બોલાવી શકશે. ભલે, પછી તેની પાસે મોબાઈલ ફોન નહીં હોય!

સ્વાદેન્દ્રિય

ધારી લો કે, એક ભવ્ય પાર્ટીમાં ડાઈનિંગ ટેબલ પર સુંદર રીતે રાંધીને તૈયાર કરેલી વાનગીઓ પડી છે. પરંતુ કોઈ પણ એવું ન કહી શકે કે આ બધુ જ ખાવાનું સ્વાદની દૃષ્ટિએ એકદમ ‘ખામીરહિત’ છે કે નહીં. વળી, દરેક માણસને જુદા જુદા પ્રકારના સ્વાદ માણવા ગમતા હોય છે. પરંતુ હવેના પાંચ વર્ષમાં કમ્પ્યુટરમાં સ્વાદેન્દ્રિય પણ આવી જશે. એટલું જ નહીં, ભવિષ્યનું કમ્પ્યુટર ટેબલ પર પડેલી વાનગી કેટલી સ્વાદિષ્ટ અને કેવા કેવા પોષક દ્રવ્યોથી ભરેલી છે તે પણ કહી શકશે.

કમ્પ્યુટરને સ્વાદ આપવામાં વ્યસ્ત લાવ વાર્શની,
આઈબીએમ રિસર્ચ સાયન્ટિસ્ટ

કમ્પ્યુટરને સ્વાદેન્દ્રિય આપવા ટેક્નોલોજિસ્ટો વિવિધ વાનગીઓમાં કેમિકલ કમ્પાઉન્ડ એકબીજા સાથે કેવી રીતે ભળે છે, દરેક સંયોજનમાં કેટલા અણુ હોય છે અને તેમનું રાસાયણિક બંધારણ શું હોય છે, તે કેવી રીતે બદલાય છે વગેરે ડેટા ભેગા કરી રહ્યા છે. પરંતુ દરેક માણસને અલગ અલગ પ્રકારના સ્વાદ પસંદ હોય છે. આ માટે સંશોધકો મનોવૈજ્ઞાનિક સ્તરે પણ અભ્યાસ કરી રહ્યા છે. જેમ કે, કયા મગજના કયા રસાયણોના કારણે માણસને ચોક્કસ પ્રકારના સ્વાદ પસંદ પડે છે? આ ટેક્નોલોજીની મદદથી હૃદયરોગ, સ્થૂળતા તેમજ ચોક્કસ વિટામિનોની ખામીથી થતા રોગો નિવારી શકાશે. કારણ કે, આવા મશીનની મદદથી લૉ ફેટ હલવો અને લૉ સોડિયમ વેફરો પણ તૈયાર કરી શકાશે. એટલું જ નહીં, આરોગ્ય ખાતું આવા મશીનોની મદદથી વાનગીઓની ચકાસણી પણ કરી શકશે. વિકાસશીલ દેશોમાં ખાદ્યપદાર્થોમાં ભેળસેળ અટકાવવા માટે પણ આ ટેક્નોલોજી આશીર્વાદરૂપ સાબિત થશે. આ ઉપરાંત વિવિધ દર્દીઓ અને ગર્ભવતીઓ માટે પોષણયુક્ત આહાર નક્કી કરવામાં પણ મદદ મળશે. ભારતમાં અમુક વિસ્તારોના લોકોને ચોક્કસ પોષકદ્રવ્યો ધરાવતો ખોરાક જ મળે છે. આવી ભૌગોલિક સ્થિતના કારણે ઉદભવતી તકલીફોનું નિવારણ પણ સારી રીતે કરી શકાશે. પરિણામે અમુક પ્રકારના રોગો અમુક વિસ્તારોના લોકોમાં વધુ જોવા મળે છે. પરંતુ સંશોધકોને આશા છે કે, કમ્પ્યુટરમાં સ્વાદેન્દ્રિય વિકસાવીને દરેક માણસને ગમે તેવા સ્વાદમાં પોષક આહાર ડિઝાઈન કરી શકાશે. જેના કારણે કુપોષણ જેવી મુશ્કેલીઓ સામે પણ સરળતાથી લડી શકાશે.

ઘ્રાણેન્દ્રિય

આપણે શ્વાસ લઈએ ત્યારે લાખો અણુઓ અંદર લઈને છીએ અને બહાર કાઢીએ છીએ. આમાંના કેટલાક અણુઓ બાયોમાર્કર હોય છે, જેમાં તમારા શરીરની ઘણાં પ્રકારની માહિતી આપી શકે છે. આ અણુઓ માહિતીને ઓળખીને કમ્પ્યુટરની મદદથી વ્યક્તિના આરોગ્ય વિશે જાણકારી મેળવી શકાય છે.

કોગ્નિટિવ કમ્પ્યુટિંગના યુગમાં કમ્પ્યુટર વધુને વધુ ડેટાનું વિશ્લેષણ કરી શકશે. વળી, કમ્પ્યુટર પોતાની ભૂલો અને ખામીઓમાંથી નવું શીખશે પણ ખરા. હા, માણસની સરખામણીમાં મશીન પોતાની ખામી ખૂબ ઝડપથી સુધારી લેશે અને મોટે ભાગે એકની એક ભૂલ બીજી વાર નહીં કરે. આ ટેક્નોલોજી આરોગ્ય ક્ષેત્રમાં ક્રાંતિકારી સાબિત થઈ શકે છે. જોકે, કમ્પ્યુટર સૂંઘી કેવી રીતે શકશે તે યક્ષપ્રશ્ન છે.

કમ્પ્યુટરને ધ્રાણેન્દ્રિય આપવા સંશોધન કરી રહેલા
હેન્ડ્રિક હેમેન, રિસર્ચ મેનેજર, ફિઝિકલ એનાલિટિક્સ

ટેક્નોલોજિસ્ટોને આશા છે કે, નાનકડા સ્મેલ સેન્સરની મદદથી કમ્પ્યુટર કે સ્માર્ટફોન સૂંઘી શકશે. આ માટે કમ્પ્યુટરમાં અગાઉથી બધા જ બાયોમાર્કર ફિડ કરી દેવામાં આવશે અને તેની મદદથી કમ્પ્યુટર વિવિધ ડેટાનું વિશ્લેષણ કરી શકશે. સામાન્ય ભાષામાં કહીએ તો, આવી ટેક્નોલોજી બ્રેથએનાલાઈઝર જે સિદ્ધાંત પર કામ કરે છે તેવી હશે. હાલ કોઈ માણસે દારૂ પીધો છે કે નહીં તે જાણવા માટે વિશ્વભરની પોલીસ બ્રેથએનાલાઈઝરનો જ ઉપયોગ કરે છે. આ જ ટેક્નોલોજીને વધુ વ્યાપક સ્તરે વિકાસ કરવા સંશોધકો બાયોમાર્કર ડેટા એકત્રિત કરી રહ્યા છે. જેની મદદથી ભવિષ્યના કમ્પ્યુટર લિવર કે કિડની ડિસઓર્ડર, ડાયાબિટીસ અને ટીબી જેવા રોગોનું નિદાન કરી શકશે. જોકે, આવા સેન્સરની ક્ષમતા અનેક પરિબળો પર આધારિત છે. તેથી અત્યારે લેબમાં સેન્સિંગ સિસ્ટમની મદદથી બાયોમાર્કરથી લઈને મોલેક્યુલને કમ્પ્યુટર સૂંઘીને ઓળખી શકે છે કે નહીં એ જાણવાના પ્રયાસ કરાઈ રહ્યા છે.