ભારતના બે યુવા એન્જિનિયરોનું ‘મૂન મિશન’

ગૂગલ દ્વારા આયોજિત ‘ગૂગલ લુનાર એક્સ-પ્રાઈઝ’ સ્પર્ધાના પાંચ ફાઈનલિસ્ટમાં પહેલીવાર ભારતની ‘ટીમ ઈન્દુસ’ નામની ટીમની પણ પસંદગી થઈ છે. વિશ્વભરના યુવા ટેક્નોલોજિસ્ટને આકર્ષતી આ સ્પર્ધામાં ડિસેમ્બર 2015 સુધીમાં વિશ્વની અનેક ટીમો ચંદ્ર પર રોબોટિક અવકાશયાન મોકલવાનો પ્રયાસ કરશે. ‘ટીમ ઈન્દુસ’ની રચના આઈઆઈટીના રાહુલ નારાયણન અને ઈન્દ્રનીલ ચક્રબોર્થીની નામના બે વિદ્યાર્થીઓએ કરી છે. ગૂગલ લુનાર એક્સ-પ્રાઈઝનો હેતુ વિશ્વભરના યુવાન એન્જિનિયર અને આંત્રપ્રિન્યોરને અવકાશ અને રોબોટિક ક્ષેત્રે સંશોધન કરવા પ્રેરણા આપવાનો અને પડકારો ઝીલતા કરવાનો છે. કુલ ત્રણ કેટેગરીમાં યોજાતી આ સ્પર્ધામાં વિજેતા ટીમો વચ્ચે કુલ 40 મિલિયન યુ.એસ. ડૉલરની રકમ વહેંચવામાં આવે છે.

ગૂગલ લુનાર એક્સ-પ્રાઈઝ સ્પર્ધામાં ભાગ લેનારી ટીમે સંશોધનો માટે થનારો ખર્ચ પોતે જ કરવો પડે છે. જોકે, દરેક ટીમ વ્યક્તિગત ધોરણે આર્થિક મદદ લઈને અને ભંડોળ ભેગું કરીને પોતાનો પ્રોજેક્ટ પાર પાડી શકે છે. આ સ્પર્ધામાં જીતવા માટે દરેક ટીમે ચંદ્રની સપાટી પર પોતાનો રોબોટ મૂકવાનો હોય છે. આ સ્પર્ધાના નિયમ મુજબ, દરેક ટીમનો રોબોટ અવકાશ યાનથી સફળતાપૂર્વક છૂટો પડીને ચંદ્રની ધરતી પર ઓછામાં ઓછું 500 મીટર ભ્રમણ કરી શકે એ પણ જરૂરી છે. એટલું જ નહીં, દરેક ટીમે રોબોટ પર હાઈ-ક્વૉલિટી ઈમેજિંગ સિસ્ટમ વિકસાવીને પૃથ્વી પર હાઈ-ક્વૉલિટી ઈમેજ અને વીડિયો પ્રસારિત કરવા પણ જરૂરી છે. આ માટે દરેક ટીમે પોતાનું અવકાશ યાન પણ વિકસાવવાનું હોય છે, જે રોબોટ (રોવર)ને લઈને ચંદ્રની ધરતી પર હળવેકથી લેન્ડિંગ કરી શકે.

ઈન્દ્રનીલ ચક્રબોર્થી અને રાહુલ નારાયણન 

આ વર્ષે ગૂગલ લુનાર એક્સ-પ્રાઈઝમાં વિશ્વભરમાંથી 33 ટીમોએ અરજી કરી હતી. અમેરિકા જેવા દેશોમાં તો સ્થાનિક ટીમો વચ્ચે પણ સ્પર્ધામાં ફાઈનલ સુધી પહોંચવાની જોરદાર હરીફાઈ હોય છે. ભારતમાંથી ફક્ત ‘ટીમ ઈન્દુસ’એ આ સ્પર્ધા માટે અરજી કરી હતી. આ સ્પર્ધામાં અનેક ટીમો પહેલેથી જ હાર સ્વીકારીને હટી જાય છે અને અનેક ટીમોને નિર્ણાયકો અમાન્ય જાહેર કરી દે છે. ગૂગલ લુનાર એક્સ-પ્રાઈઝના નવ નિર્ણાયકોએ છેલ્લે સુધી ટકી ગયેલી ટીમોમાંથી કુલ 11 ટીમની પસંદગી કરી હતી. આ 11 ટીમ વચ્ચે પણ આખરી પાંચ ફાઈનલિસ્ટમાં પહોંચવા માટે ગળાકાપ સ્પર્ધા હતી, જેમાં ‘ટીમ ઈન્દુસ’ની પસંદગી થઈ છે. હવે, ‘ટીમ ઈન્દુસ’ની સ્પર્ધા અમેરિકાની એસ્ટ્રોબોટિક અને મૂન એક્સપ્રેસ, જાપાનની હાકુટો અને જર્મનીની પાર્ટ-ટાઈમ સાયન્ટિસ્ટ્સ એમ ચાર ટીમ સાથે થશે. ‘ટીમ ઈન્દુસ’ની સ્પર્ધા આર્થિક રીતે અત્યંત સદ્ધર ટીમો સાથે થવાની છે. આ તમામ ટીમ પોતપોતાના દેશમાં વર્લ્ડ ક્લાસ રોબોટિક્સ અને સ્પેસ સંશોધકોની મદદ લઈને પોતાનો પ્રોજેક્ટ પૂરો કરવા મચી પડી છે.

‘ટીમ ઈન્દુસ’નું મોટા ભાગનું કામ તેના સ્થાપક રાહુલ નારાયણન અને ઈન્દ્રનીલ ચક્રબોર્થી સંભાળવાના છે. આ સિવાય તેમની ટીમમાં એક્સ પાયલોટ સમીર જોષી, મેનેજમેન્ટ ગુરુ જુલિયસ અમ્રિત, બ્રાન્ડિંગ એક્સપર્ટ અને જાણીતા ઓટોમોબાઈલ ડિઝાઇનર દિલીપ છાબરિયાનો સમાવેશ થાય છે. રાહુલ નારાયણન અને ઈન્દ્રનીલ ચક્રબોર્થી અત્યારે ચાળીસીમાં પ્રવેશી ચૂક્યા છે. રાહુલ જાણીતા આંત્રપ્રિન્યોર છે, જ્યારે ઈન્દ્રનીલ એરોસ્પેસ એન્જિનિયર છે. રાહુલ અને ઈન્દ્રનીલ નવી દિલ્હીના આર.કે. પુરમમાં છઠ્ઠા ધોરણથી દિલ્હી પબ્લિક સ્કુલમાં સાથે ભણતા હતા. ત્યાર પછી રાહુલ કમ્પ્યુટર એન્જિનિયરિંગનો અભ્યાસ કરવા આઈઆઈટી-દિલ્હી અને ઈન્દ્રનીલ એરોસ્પેસ એન્જિનિયરિંગનો અભ્યાસ કરવા આઈઆઈટી-ખરગપુર ગયા હતા. આ બંને મિત્રો વર્ષ 1995માં એકસાથે આઈઆઈટીમાંથી સ્નાતક થયા હતા અને વર્ષ 2009-10માં ગૂગલ લુનાર એક્સ-પ્રાઈઝ વિશે સાંભળીને તેઓ ફરી એકવાર ભેગા થયા છે.

આ સ્પર્ધા વિશે સાંભળતા જ રાહુલ અને ઈન્દ્રનીલમાં રહેલો ઉદ્યોગસાહસિકતાનો કીડો સળવળવા લાગ્યો હતો. હવે આ બંને મિત્રોએ ગૂગલ લુનાર એક્સ-પ્રાઈઝમાં જીતવા માટે સંપૂર્ણ ધ્યાન સ્પેસ વેન્ચર પર કેન્દ્રિત કર્યું છે. આ અંગે રાહુલ કહે છે કે, “અમને ખ્યાલ હતો કે, આ વાત સરળ નહીં હોય. અમે જાણતા હતા કે, આ કામ પાર પાડવા જબરદસ્ત ધીરજ રાખવી પડશે અને પડીને ઊભા થવાની તાકાત જોઈશે...” રાહુલ અને ઈન્દ્રનીલ સામે સૌથી પહેલો પડકાર આ સ્પર્ધામાં અરજી કરવા પચાસ હજાર ડૉલર ભેગા કરવાનો હતો. આ ભંડોળ ભેગું કરવા માટે તેઓ નેશનલ ઈનોવેશન કાઉન્સિલના અધ્યક્ષ સામ પિત્રોડા, ઈસરોના પૂર્વ અધ્યક્ષ કે. કસ્તુરીરંગન, નાસકોમના પૂર્વ પ્રમુખ કિરણ કર્ણિક, બ્રિટિશ ટેલિકોમ ઈન્ડિયાના પૂર્વ વડા અને અલ્કાટેલ-લ્યુસેન્ટ ઈન્ડિયાના અધ્યક્ષ અરુણ સેઠ તેમજ સીએ ટેક્નોલોજીસ ઈન્ડિયાના અધ્યક્ષ સૌરભ શ્રીવાસ્તવ જેવી હસ્તીઓને મળ્યા અને પ્રોજેક્ટ માટે તેમણે કરેલી સંપૂર્ણ તૈયારી રજૂ કરી.

આ બધી માથાકૂટ વચ્ચે તેઓ અને તેમના મિત્રો દ્વારા ‘ટીમ ઈન્દુસ’નો સોશિયલ મીડિયા પર સારો એવો પ્રચાર-પ્રસાર થઈ રહ્યો હતો. પરિણામે ‘ટીમ ઈન્દુસ’ને અનેક લોકો આર્થિક મદદ કરવાની ઑફર કરતા હતા. આ બંને યુવા એન્જિનિયરો અનેક લોકો સમક્ષ જઈને પહેલેથી છેલ્લે સુધી પોતાનો પ્રોજેક્ટ થાક્યા વિના સમજાવતા રહેતા હતા. આ અંગે અરુણ સેઠ કહે છે કે, “હું અનેક સ્ટાર્ટ-અપ (નવી કંપની) સાથે સંકળાયેલો છું પણ મેં આટલા સાહસિક યુવાનો ક્યારેય નથી જોયા. જ્યારે હું પહેલીવાર તેઓને મળ્યો ત્યારે મને લાગ્યું કે, તેઓ કંઈક વધારે પડતા ઉત્સાહી છે. પણ જ્યારે તેમણે આખો પ્રોજેક્ટ સમજાવ્યો અને તેમણે કરેલી તૈયારી જોયા પછી હું સંમત થઈ ગયો. હવે આ વાત આખા દેશ માટે ખૂબ જ પ્રેરણાદાયી છે, ખાસ કરીને યુવાનો માટે...”

જોકે, ‘ટીમ ઈન્દુસ’ આખરી પાંચ સ્પર્ધકોમાં તો પહોંચી ગઈ છે, પરંતુ ખરી સ્પર્ધા હવે શરૂ થવાની છે. તેમની સોફ્ટવેર ડિઝાઈન તો ખૂબ સારી રીતે કામ કરી રહી છે, પરંતુ હવે તેને હાર્ડવેરમાં પરિવર્તિત કરવાનું કામ ચાલી રહ્યું છે. ગૂગલ લુનાર એક્સ-પ્રાઈઝના નિયમ મુજબ જે ટીમ સપ્ટેમ્બર, 2015 સુધીમાં પોતાની રોબોટિક ડિઝાઈન નિર્ણાયકો સમક્ષ રજૂ કરી શકે તે જ આ સ્પર્ધામાં ટકી શકે એમ છે. સ્પર્ધામાં કંઈ કાચું ના કપાય એ માટે રાહુલ અને ઈન્દ્રનીલ ઈન્ડિયન સ્પેસ રિસર્ચ ઓર્ગેનાઈઝેશન (ઈસરો) સાથે સીધા સંપર્કમાં રહેવા માટે એક વર્ષ પહેલાં જ બેંગલુરુ સ્થાયી થઈ ગયા હતા. ‘ટીમ ઈન્દુસ’ના રોબોટને અવકાશમાં લઈ જવા માટે પોલર સેટેલાઈટ લૉન્ચ વ્હિકલ (પીએસએલવી)ની સુવિધા ઈસરો આપવાનું છે. આ ઉપરાંત લેન્ડર અને રોવર જેવા સાધનો બનાવી આપતી સારી એરોસ્પેસ કંપનીઓ પણ ફક્ત બેંગલુરુમાં છે, જે રોબોટને સફળતાપૂર્વક ચંદ્રની સપાટી પર મૂકવા માટે અત્યંત જરૂરી છે. આ માટે તેઓ સેસ્કન નામની બેંગલુરુસ્થિત કંપનીની મદદ લઈ રહ્યા છે.

આ પ્રોજેક્ટ અંતર્ગત તૈયાર થનારું અવકાશ યાન બાંધવા અને તેને અવકાશમાં તરતું મૂકવા ‘ટીમ ઈન્દુસ’ને અંદાજે રૂ. 200 કરોડ જેટલો ખર્ચ થશે. આ ઉપરાંત અવકાશ યાનના લૉન્ચિંગ માટે ઈસરોને જ રૂ. 100 કરોડ જેટલી ફી ચૂકવવી પડે એમ છે. ગૂગલ લુનાર એક્સ-પ્રાઈઝના નિયમ પ્રમાણે, સ્પર્ધામાં ભાગ લેતી તમામ ટીમનો 90 ટકા જેટલો ખર્ચ વ્યક્તિગત ધોરણે લીધેલી આર્થિક મદદમાંથી જ થવો જોઈએ. આ નિયમના કારણે ‘ટીમ ઈન્દુસ’ ઈસરોને ફી માફી કરવાનું પણ કહી શકે એમ નથી. કારણ કે, જો ફી માફી થાય તો તેમનો પ્રોજેક્ટ સરકારી મદદમાં ખપી જાય. કિરણ કર્ણિક પણ ‘ટીમ ઈન્દુસ’ના પ્રોજેક્ટને લઈને ઉત્સાહી છે. તેઓ કહે છે કે, “આ યુવાનોએ જુદા જુદા ક્ષેત્રોના નિષ્ણાતોને એક છત્ર નીચે લાવીને એક પ્રોજેક્ટ પૂરો કરવાનો નિર્ણય લીધો છે એ ખૂબ મોટી વાત છે. તેમની ડિઝાઈન ખૂબ સારી છે. આ સ્પર્ધાનું પરિણામ જે કંઈ આવે તે ખરેખર એક દેશ માટે ખૂબ મોટી વાત હશે.”

‘ટીમ ઈન્દુસ’એ ઓછામાં ઓછા ખર્ચે આ પ્રોજેક્ટ પાર પાડવાનો છે, જ્યારે અમેરિકા અને જર્મની જેવા દેશોની ટીમો પાસે જબરદસ્ત આર્થિક તાકાત છે. ‘ટીમ ઈન્દુસ’ને આશા છે કે, આ સ્પર્ધામાં તેઓ આખા દેશને તેમના પર ગર્વ થાય એવો દેખાવ કરશે.  

ગૂગલ લુનાર એક્સ-પ્રાઈઝ શું છે?

ગૂગલ લુનાર એક્સ-પ્રાઈઝ ‘મૂન 2’ તરીકે પણ ઓળખાય છે. 13મી સપ્ટેમ્બર, 2007માં ‘વાયર્ડ નેક્સ્ટફેસ્ટ’માં એક્સ-પ્રાઈઝ નામની એક સ્વૈચ્છિક સંસ્થાએ અવકાશ યાનની મદદથી ચંદ્ર પર રોબોટ લેન્ડિંગ, મોબિલિટી અને ઈમેજિંગ એમ ત્રણ કેટેગરીમાં આ સ્પર્ધા યોજવાની જાહેરાત કરી હતી. આ સ્પર્ધામાં લેન્ડિંગ, મોબિલિટી અને ઈમેજિંગ સિસ્ટમમાં વિજેતાઓને અનુક્રમે દસ લાખ, પાંચ લાખ અને અઢી લાખ ડૉલરનું ઈનામ આપવામાં આવે છે. લેન્ડિંગમાં વધુમાં વધુ ત્રણ જ્યારે મોબિલિટી અને ઈમેજિંગ સિસ્ટમની કેટેગરીમાં વધુમાં વધુ ચાર ટીમોને વિજેતા જાહેર કરાય છે. એ રીતે આ સ્પર્ધામાં કુલ 40 મિલિયન ડૉલર જેટલી ઈનામી રકમ વહેંચવામાં આવે છે. જોકે, એક જ કેટેગરીમાં વિજેતા બનતી ટીમોને એકસરખી રકમ નથી મળતી, પરંતુ જે ટીમ સૌથી પહેલાં વિજયી થવાનો દાવો કરે છે તેને જ ‘ગ્રાન્ડ પ્રાઈઝ’ મળે છે. જોકે, આ સ્પર્ધાની ખાસ વાત એ છે કે, દરેક ટીમ સ્પર્ધાના નિયમ પ્રમાણે ઓછામાં ઓછી જરૂરિયાતથી વધુ સારો દેખાવ કરીને ઈનામી રકમ કમાઈ શકે છે. જેમ કે, જે તે ટીમનો રોબોટ ચંદ્રની સપાટી પર ઓછામાં ઓછો 500 મીટર તો ભ્રમણ કરવો જ જોઈએ એવો નિયમ છે, પરંતુ સ્પર્ધકો પોતાના રોબોટને પાંચ હજાર મીટર સુધી ચલાવીને પણ વધુ મોટી રકમ કમાઈ શકે છે.