હેસ્ટિંગ્સની કારકિર્દી અને અમેરિકાના ‘કાર’નામાની આંટીઘૂંટી

સામાન્ય વ્યક્તિને એવો ખ્યાલ હોય છે કે, અમેરિકા એટલે તમામ પ્રકારની આઝાદી ધરાવતો દેશ. વ્યક્તિગત સ્વાતંત્ર્ય હોય કે સામાન્યમાં સામાન્ય નાગરિકના અધિકારોની વાત હોય- તેમાં અમેરિકન સરકાર કોઈનું કંઈ ચલાવતી નથી. પરંતુ આ એ જ અમેરિકા છે જે પોતાના દેશની સુરક્ષાની વાત આવે ત્યારે પણ કોઈનું ચલાવતી નથી. કદાચ એટલે જ માનવાધિકારો, લોકશાહી અને દેશની સુરક્ષાના ભોગે પણ આક્રમક રીતે વ્યક્તિ સ્વાતંત્ર્યમાં માનનારા લોકોને જુલિયન અસાન્જ અને એડવર્ડ સ્નોડેન સામેની કાર્યવાહી અન્યાયી લાગી રહી છે. આ બંનેનો વિવાદ હજુ શમ્યો નથી ત્યાં જ 33 વર્ષીય યુવા પત્રકાર માઈકલ હેસ્ટિંગ્સનું હાઈ સ્પિડ કાર અકસ્માતમાં મૃત્યુ થતા કેટલાક લોકોએ અમેરિકન સરકારના માથે માછલાં ધોવાનું શરૂ કરી દીધું છે. જોકે, હેસ્ટિંગની કારકિર્દી અને સુરક્ષાની બાબતમાં અમેરિકન સરકારની નીતિરીતિ જોતા આવી શંકા-કુશંકા થવી સ્વાભાવિક પણ છે.

સામાન્ય રીતે જુલિયન અસાન્જ કે એડવર્ડ સ્નોડેન જેવા લોકોને એક્ટિવિસ્ટ, હેક્ટિવિસ્ટ (હેકર+એક્ટિવિસ્ટ) કે વ્હિસલ બ્લોઅર જેવા બિરુદ  આપવામાં બે છેડાના મત જોવા મળે છે. પરંતુ માઈકલ હેસ્ટિંગ એક્ટિવિસ્ટ નહીં પણ એક પત્રકાર હતા એટલે તેમનું કામ આ લોકોથી થોડું અલગ હતું. માઈકલ એક પત્રકારને છાજે એવી રીતે ઈન્વેસ્ટિગેટિવ રિપોર્ટિંગ કરવા માટે જાણીતા હતા. 18મી જૂન, 2013ના રોજ માઈકલનું મૃત્યુ થયું ત્યારે તેઓ દર બે અઠવાડિયે પ્રકાશિત થતા ‘રોલિંગ સ્ટોન’ નામના મેગેઝિનના કન્ટ્રિબ્યુટિંગ એડિટર હતા તેમજ ‘બઝ-ફિડ’ નામની વેબસાઈટ માટે રિપોર્ટિંગ કરતા હતા. માઈકલ હેસ્ટિંગ્સે વર્ષ 2002માં ન્યૂ યોર્ક યુનિવર્સિટીમાંથી બેચલર ઓફ જર્નાલિઝમની પદવી લીધી હતી. ત્યાર પછી વર્ષ 2002થી વર્ષ 2008 સુધી તેમણે ‘ન્યૂઝવિક’ મેગેઝિન માટે રિપોર્ટિંગ કર્યું હતું. આ દરમિયાન જ યુવાન માઈકલને ઈરાક યુદ્ધનું રિપોર્ટિંગ કરવાની તક મળી હતી.

માઈકલ હેસ્ટિંગ્સ 

એન્ડ્રિયા પાર્હામોવિચ 

આ યુદ્ધ દરમિયાન ઈરાકમાં નેશનલ ડેમોક્રેટિક ઈન્સ્ટિટ્યૂટની સરકારી અધિકારી અને માઈકલની ફિયાન્સી એન્ડ્રિયા પાર્હામોવિચના કારના કાફલાને બોમ્બ વિસ્ફોટ કરીને ફૂંકી મરાયો હતો. ત્યાર પછી માઈકલે એન્ડ્રિયાની યાદમાં ‘આઈ લોસ્ટ માય લવ ઈન બગદાદઃ એ મોડર્ન વૉર સ્ટોરી’ નામનું પુસ્તક લખ્યું હતું.  ‘ન્યૂઝવિક’ માટે ઈરાક યુદ્ધનું રિપોર્ટિંગ અને આ પુસ્તકને પગલે માઈકલને સારી એવી નામના મળી હતી. પરંતુ હજુ માઈકલના જીવનમાં એક એવી ઘટના બનવાની હતી જે તેમનું જીવન બદલી નાંખવાની હતી. જોકે, આ વાતનો કદાચ માઈકલને અણસાર સુદ્ધાં ન હતો. વર્ષ 2010માં માઈકલ ‘રોલિંગ સ્ટોન’ માટે અફઘાનિસ્તાન યુદ્ધનું રિપોર્ટિંગ કરી રહ્યા હતા. આ દરમિયાન માઈકલે જુલિયન અસાન્જ સાથે મળીને તાલિબાનો દ્વારા જૂન 2009માં અપહરણ કરાયેલા અમેરિકન સૈનિક બૉવ રોબર્ટ બર્ગડાહલનો એક્સક્લુસિવ ઈન્ટરવ્યૂ લીધો હતો. તાલિબાનોએ પાકિસ્તાની વિજ્ઞાની આફિયા સિદ્દિકીના બદલામાં બૉવને મુક્ત કરવાની માગ કરી હતી. પરંતુ હાલ આફિયા અમેરિકન સૈનિકની હત્યાનો પ્રયાસ કરવાના ગુનામાં જેલમાં છે. માસાચ્યુસેટ્સ યુનિવર્સિટી ઓફ ટેક્નોલોજીની સ્નાતક આફિયાએ અમેરિકાની પ્રાઈવેટ રિસર્ચ યુનિવર્સિટીમાંથી પીએચ.ડી. કર્યું છે. 

એ વખતે અફઘાનિસ્તાનમાં નાટોના ઈન્ટરનેશનલ સિક્યોરિટી આસિસ્ટન્સ ફોર્સના કમાન્ડર તરીકે જનરલ સ્ટેનલી મેકક્રિસ્ટલની નિમણૂક કરાઈ હતી. અફઘાનિસ્તાન કે ઈરાકમાં અમેરિકન સૈનિકોની ક્રૂરતાના અનેક કિસ્સા આપણે સાંભળ્યા છે, પરંતુ યુદ્ધ વખતે અમેરિકાના ઉચ્ચ સરકારી અધિકારીઓનો એકબીજા પ્રત્યેનો અણગમો અને અમેરિકન સરકાર પ્રત્યેનો રોષ ક્યારેય બહાર નહોતો આવ્યો. આ વાતનો ઘટસ્ફોટ કરવાનો બહુ મોટો યશ માઈકલ હેસ્ટિંગ્સને આપવો પડે. કોલેજમાં ફૂટબોલ ખેલાડી રહી ચૂકેલા માઈકલે અફઘાનિસ્તાનની રણભૂમિ પર તન-મન થકવી નાંખે એવું રિપોર્ટિંગ કરવા પોતાની જાતને સંપૂર્ણપણે ઢાળી દીધી હતી અને તેઓ ‘કંઈક નવું’ કરવાની શોધમાં હતા. આ દરમિયાન તેમણે જનરલ સ્ટેનલી મેકક્રિસ્ટલ અને તેમના સ્ટાફ સાથે થયેલી વાતચીતના આધારે ‘રોલિંગ સ્ટોન’ માટે ‘ધ રનવે જનરલ’ નામનો લેખ લખ્યો. આ લેખમાં જનરલ સ્ટેનલી અમેરિકાના નેશનલ સિક્યોરિટી એડવાઈઝર, અફઘાનિસ્તાનમાં અમેરિકાના રાજદૂત અને અમેરિકાએ અફઘાનિસ્તાન- પાકિસ્તાનમાં નિમેલા ખાસ અધિકારીઓની ઠેકડી ઉડાડતા હોવાનું જણાતું હતું. એટલું જ નહીં, આ લેખના આધારે જનરલ સ્ટેનલીનો અમેરિકન પ્રમુખ ઓબામા પ્રત્યેનો અણગમો પણ સ્પષ્ટ થતો હતો. આ લેખથી સ્વાભાવિક રીતે જ ખળભળાટ મચી ગયો અને જનરલ સ્ટેનલીએ રાજીનામું આપી દેવું પડ્યું.

બૉવ રોબર્ટ બર્ગડાહલ

આફિયા સિદ્દિકી

આ ઘટના પછી માઈકલ હેસ્ટિંગ્સનું જીવન બદલાઈ ગયું હતું. આ લેખ માટે તેમને ‘જ્યોર્જ પૉક’ એવોર્ડ એનાયત કરાયો હતો. (ન્યૂ યોર્કની લૉંગ આઈલેન્ડ યુનિવર્સિટી વર્ષ 1948થી સીબીએસના રિપોર્ટર જ્યોર્જ પૉકની યાદમાં આ એવોર્ડ આપે છે. ગ્રીક સિવિલ વૉરનું રિપોર્ટિંગ કરતી વખતે જ્યોર્જ પૉકની હત્યા થઈ ગઈ હતી.) આ પ્રકારના રિપોર્ટિંગને ધ્યાનમાં રાખીને ‘હફિંગ્ટન પોસ્ટ’ દ્વારા માઈકલને વર્ષ 2010નો ‘ગેમ ચેન્જર’ જાહેર કરાયો હતો. જોકે, માઈકલ માટે હવે કપરા ચઢાણ શરૂ થયા હતા અને કદાચ તેઓ અમેરિકન જાસૂસી સંસ્થાઓની રડારમાં હતા. બીજી તરફ, માઈકલના રિપોર્ટિંગની વિશ્વસનિયતા સામે સવાલો ઉઠાવવામાં પણ વ્હાઈટ હાઉસ અને પેન્ટાગોન સતત મહેનત કરતા હતા. જોકે, આ સવાલોનો જવાબ આપવા હોય તેમ માઈકલે વર્ષ 2012માં જનરલ સ્ટેનલી મેકક્રિસ્ટલ અને તેમના સ્ટાફ સાથે કરેલા પ્રવાસની વિસ્તૃત વિગતો આપતું ‘ધ ઓપરેટરઃ ધ વાઈલ્ડ એન્ડ ટેરિફાઈંગ સ્ટોરી ઓફ અમેરિકાઝ વૉર ઈન અફઘાનિસ્તાન’ નામનું પુસ્તક પ્રકાશિત કર્યું. આ પ્રવાસમાં માઈકલે જનરલ સ્ટેનલી અને તેમના અંગત સ્ટાફનું આશરે વીસ કલાકનું ઓડિયો રેકોર્ડિંગ પણ કર્યું હતું. આ પુસ્તક બાદ તેમને અનેક ધમકીઓ મળી હતી.

આ પુસ્તકને કેટલાક લોકોએ ‘ગ્લોબલ વૉર ઓન ટેરરિઝમ’ને લગતું શ્રેષ્ઠ પુસ્તક ગણાવ્યું હતું. આ પુસ્તકે ‘ન્યૂ યોર્ક ટાઈમ્સ’ની બેસ્ટ સેલરની યાદીમાં પણ સ્થાન મેળવ્યું હતું. પરંતુ ‘વૉલ સ્ટ્રીટ જનરલ’ જેવા અખબારોએ આ પુસ્તકની ટીકા કરી હતી. માઈકલ અને તેમના જેવા બીજા કેટલાક પત્રકારોના રિપોર્ટિંગના પ્રત્યાઘાત એટલા તીવ્ર હતા કે, વર્ષ 2013માં ઓબામા સરકારે યુદ્ધ વખતે કરાતા પત્રકારત્વ પર લગામ તાણવાની ભલામણ કરવી પડી હતી. આ દરમિયાન માઈકલે ‘બઝ-ફિડ’ માટે ‘વાય ડેમોક્રેટ્સ લવ ટુ સ્પાય ઓન અમેરિકન્સ’ શીર્ષક હેઠળ એક લેખ લખ્યો. આ લેખ સાતમી જૂનના રોજ પ્રસારિત થયો હતો અને તેઓ જાણતા ન હતા કે આ તેમનો છેલ્લો લેખ સાબિત થવાનો છે. આ પ્રકારની કારકિર્દી ધરાવતા પત્રકારના હાઈ-પ્રોફાઈલ દુશ્મનો ના હોય તો જ નવાઈ. વળી, તેઓ એક ‘બિગ સ્ટોરી’ પર કામ કરી રહ્યા હતા અને ટૂંક સમયમાં તેને પ્રકાશિત કરવાના હતા. આ માટે માઈકલે ‘બઝ-ફિડ’માં કાર્યરત પોતાના મિત્રને એક ઈ-મેઈલ પણ કર્યો હતો. આ ઈ-મેઈલના સબ્જેક્ટમાં માઈકલે ‘એફબીઆઈ ઈન્વેસ્ટિગેશન’ એમ લખ્યું હતું.

જનરલ સ્ટેનલી મેકક્રિસ્ટલ

આ મેઈલમાં માઈકલે બઝ-ફિડની ઓફિસે કોઈ પણ સરકારી અધિકારી આવે તો સૌથી પહેલાં વકીલનો સંપર્ક કરવાની સલાહ આપી હતી. માઈકલને શંકા હતી કે એફબીઆઈના અધિકારીઓ તેમની ‘ન્યૂઝ ગેધરિંગ પ્રેક્ટિસ’ને પગલે ‘બઝ-ફિડ’ની ઓફિસે આવી શકે છે. આ મેઈલમાં માઈકલે પોતે ‘બિગ સ્ટોરી’ કરવા જઈ રહ્યો છે અને તેથી તેણે રડારમાંથી બહાર નીકળવું જરૂરી છે એવો પણ ઉલ્લેખ કર્યો હતો. આ મેઈલ કર્યાના 24 કલાક પૂરા થયા એ પહેલાં જ માઈકલ હેસ્ટિંગ્સની મર્સિડિઝ C250 કૂપ એક વૃક્ષ સાથે ધડાકાભેર અથડાઈ હતી અને તેમનું ઘટના સ્થળે જ મોત થઈ ગયું હતું.

માઈકલના મોતના કારણે હોબાળો અને શંકા-કુશંકાઓ થવી સ્વાભાવિક છે. કેટલાક લોકોના મતે, માઈકલ એફબીઆઈ કે પ્રિઝમ (અમેરિકનોએ સુરક્ષા માટે લોકો પર દેખરેખ રાખવા તૈયાર કરેલો પ્રોગ્રામ) અંગે લખવાના હતા. તો કેટલાકના મતે, માઈકલ ડિપાર્ટમેન્ટ ઓફ ડિફેન્સ કે સરકાર જેના સામે આંખ આડા કાન કરી રહી છે એવા કોઈ કેસ વિશે લખવાના હતા. આ ઉપરાંત કાર અકસ્માત પહેલાં માઈકલે કાનૂની સલાહ લેવા માટે વિકિલિક્સની લિગલ ટીમની પણ મુલાકાત લીધી હતી. માઈકલે તેમને જણાવ્યું હતું કે, એફબીઆઈ તેની તપાસ કરી રહી છે.

આ ગૂંચવાડાભરી ઘટનાને ખુદ વિકિલિક્સે પણ આંટીઘૂંટીભરી ગણાવીને હાલ પૂરતું કંઈ કહેવાનું ટાળ્યું છે. આ ઉપરાંત એફબીઆઈના વર્તનના કારણે પણ શંકા જન્મી છે. સામાન્ય રીતે એફબીઆઈ અમેરિકન મીડિયાના ગમે તેવા બદનક્ષીજનક રિપોર્ટિંગ તરફ ધ્યાન નથી આપતી, પરંતુ આ કામ પોલીસને સોંપી દેવાય છે. જોકે, આ વખતે એફબીઆઈ પણ મેદાનમાં આવી ગઈ છે અને તેમણે નિવેદન જારી કર્યું છે કે, એફબીઆઈ માઈકલ હેસ્ટિંગ્સ સામે કોઈ તપાસ નહોતી કરતી. માઈકલનો કાર અકસ્માત પણ ખૂબ રહસ્યમય છે. મર્સિડિઝ જેવી અત્યાધુનિક કાર એક વૃક્ષ સાથે અથડાઈ પછી તેનું એન્જિન ઘટના સ્થળેથી સો ફૂટ દૂરથી મળી આવ્યું હતું. નિષ્ણાતોના મતે, સામાન્ય રીતે મર્સિડિઝ જેવી કાર માટે આ અસામાન્ય ઘટના છે. કેટલાક લોકોએ માઈકલની હત્યા પાછળ કાર હેકિંગ થિયરી વહેતી કરી છે. કાર હેકિંગ શક્ય છે, પરંતુ માઈકલ કિસ્સામાં પણ ખરેખર આમ થયું હતું કે નહીં તેમજ તેમની કાર ઈન્ટરનેટ સાથે જોડાયેલી હતી કે નહીં એ વાતની હજુ કોઈ માહિતી મળતી નથી.

જોકે, અમેરિકાના કારનામા જોતા એવું લાગે છે કે આ હત્યાનું રહસ્ય હંમેશાં ‘રહસ્ય’ જ રહેશે.