11 December, 2015

તુ જહાં કે વાસ્તે ખુદ કો ભૂલકર અપને હી સાથ ના એસે જુલમ કર


શું તમે ક્યારેય એવું ફિલ કર્યું છે કે, શું કરવું હતું અને શું થઈ ગયું! ક્યાં જવા માગતા હતા અને ક્યાં આવી ગયા! મમ્મી-પાપાએ ફોર્સ કર્યો-મેનિપ્યુલેટ કર્યા કે ઈમોશનલ બ્લેક મેઈલિંગ કર્યા એટલે કરવું હતું એન્જિનિયરિંગ અને આવી ગયા જામેલા ફેમિલી બિઝનેસમાં! માઉન્ટેઇનિયરિંગ-ટ્રેકિંગને જ પ્રોફેશન બનાવીને એક જુદી જ દુનિયા જોવી હતી પણ આજે એવી નોકરીમાં ફસાયા છીએ કે, શહેરથી થોડે દૂર બે-ચાર દિવસ કેમ્પિંગ પણ નથી થઈ શકતું! એક સમયે સ્વિમિંગ ચેમ્પિયન બનવાના સપના આવતા હતા પણ આજે પોતાનું જ પેટ જોઈને હસવું આવે છે! એ છોકરી કે છોકરા માટે તો હું સિરિયસ નહોતો કે નહોતી અને હવે તો અમને એકબીજા વિના ચાલતુંય નથી! લાઈફ એકદમ સ્ટિરિયોટાઈપ થઈ ગઈ છે-લાઈફમાં થ્રીલ નથી રહી, પણ હવે મારી-મચડીને સંજોગો અનુકૂળ બનાવવા છે-સંજોગોને મારી તરફેણમાં કરવા છે અને પછી મનગમતું કામ કરવું છે. એક નિર્ણય 'ખોટો કે વણગમતો' લેવાઈ ગયો તો શું થઈ ગયું? જાગ્યા ત્યારથી સવાર! હજુ મોડું નથી થયું દોસ્ત... ઊઠ, જાગ અને ધ્યેય પ્રાપ્તિ સુધી મંડ્યા રહો! બહુ ઈમોશનલ થયા વિના મંજિલ સુધી પહોંચવાના પ્રયત્નો કરતા રહો કારણ કે, સફરમાં જે મજા છે એ ત્યાં પહોંચવામાં નથી!

જો તમને જીવનમાં એકાદવાર પણ આવી મેલોડ્રામેટિક કિક વાગી હશે તો તમને ઈમ્તિયાલ અલીની બહુ વગોવાયેલી 'તમાશા' ફિલ્મ ગમશે. કેટલાક તો એટલા કમનસીબ હોય છે કે, તેમને એકેય વાર આવી કિક વાગી નથી હોતી કારણ કે, એવા લોકોમાં 'માણસ' બચ્યો જ નથી હોતો, એ લોકો ‘રોબોટ’ થઈ ગયા હોય છે. આપણે સંત-મહાત્માઓની વાત નથી કરતા પણ મારા-તમારા જેવા માણસોની વાત કરીએ છીએ. સંતો સંતોષી હોય પણ સંસારી વ્યક્તિ જ્યારે એમ કહે કે, અમને તો બધું જ સહેલાઈથી મળી ગયું છે. બસ હવે કંઈ નથી જોઈતું- તો તે બહુ નસીબદાર છે અથવા જાત સાથે છેતરપિંડી કરે છે. ખરેખર તો બધું જ મળી જાય એમાં મજા જ નથી. મજા છે રોજેરોજ નવા પડકારો ઝીલવામાં, મજા છે રોજેરોજ નવું એક્સપ્લોર કરવામાં, મજા છે એકાંતમાં જાતને એક્સપ્લોર કરવામાં, મજા છે ટોળા વચ્ચે એકાંત માણવાનું શીખવામાં, મજા છે હારીને-થાકીને-ટીકાઓથી નિરાશ થઈને-અવગણના સહન કરીને અને ભૂલો કરીને ફરી એકવાર કરોળિયાની જેમ પડીને પાછું ઊઠવામાં, મજા છે સંઘર્ષ પેશનને ફોલો કરવાના સંઘર્ષમાં, મજા છે મારે લાઈફમાં શું કરવું છે અને મને શેમાં મજા આવે છે-એવા સવાલો જાતને પૂછીને જીવનનો દિવ્ય સંતોષ મેળવવા આગળ વધતા રહેવામાં...




એટલે જ બધું સહેલાઈથી મેળવનારી વ્યક્તિને સંઘર્ષ પછીના વિજયનો આનંદ નસીબ નથી હોતોદરેક વ્યક્તિનું જીવનસંજોગોઈચ્છાઓસ્વભાવક્ષમતા અને સપનાં અલગ અલગ છે એટલે તેનું જનરલાઈઝેશન ના થઈ શકેલાઈફ ઈઝ ફૂલ ઓફ કલરફૂલ કોલાજદરેકના જીવનના કોલાજ જુદા જુદા હોય છેમાણસને પોતાના જીવનથી સંતોષ હોવો એમાં કશું ખોટું નથીપરંતુ સંતોષ હોવો અને સંજોગોને આધીન થઈ જવું એ બેમાં બહુ ફર્ક છેફરી પાછી એ જ વાતહું સંજોગોને આધીન થઈ ગયો પણ મને એનું કોઈ દુઃખ નથી હવે હું ખુશ છું એવું કહેનારા પણ મળી જાય છેજેટલા વ્યક્તિ એટલા વિચારકદાચ મોટા ભાગના લોકો આવા જ હોય છેપરંતુ કેટલાક લોકો દુનિયાથી થોડા જુદા હોય છેઆ લોકો માટે દુનિયાદારી શીખવી અને એમાં સેટ થવું અઘરું હોય છેએ લોકો પરિસ્થિતિ-સંજોગોમાં સહેલાઈથી ઢળી નથી શકતાએ લોકોનું દિલ કંઈક શોધતું હોય છેએમને કંઈક મનગમતું કામ કરવું હોય છે પણ પારિવારિક અને આર્થિક સંજોગો આડે આવે છેઆ સ્થિતિમાં તેઓ સતત અકળાય છેપોતાનો રસ્તો કાઢવા મથામણ કરે છે અને છેલ્લે કદાચ હારી જાય છેએટલે જ તો એવા લોકો પર ફિલ્મો નથી બનતીનથી એમની કહાનીઓ હોતી કે નથી ઈતિહાસમાં તેમને સ્થાન હોતુંજો આટલું સમજાયું હોત તો 'તમાશાઅવાસ્તવિક કે સપનાંની દુનિયા બતાવતી ફિલ્મ ના લાગી હોત!

ઈમ્તિયાઝ અલીની 'તમાશા' એટલે આવા જ એક વ્યક્તિના આંતરિક સંઘર્ષની કહાની. આ વ્યક્તિ એટલે ‘તમાશા’નો વેદ ઉર્ફે કપૂર ખાનદાનનો વધુ એક ધુરંધર એક્ટર રણબીર કપૂર. આ ફિલ્મની ટીકા જરા વધારે પડતી થઈ ગઈ છે. હા, એગ્રી. દરેક ફિલ્મ બધાને ના ગમે. ફિલ્મો જ નહીં, કવિતા હોય કે નવલકથા, પેઈન્ટિંગ હોય કે ફોટોગ્રાફ, સ્માર્ટફોન હોય કે વ્હિકલ- દરેકની પસંદ અલગ હોઈ શકે, પણ ‘તમાશા’ની ટીકામાં થોડા લોચા છે. એક તો તેની વાર્તા થોડી અઘરી, એક્સપિરિમેન્ટલ નેરેશન અને ફિલ્મના સંવાદોથી લઈને લિરિક્સ બધું જ સામાન્ય માણસને ઉપરથી જાય એવું. કદાચ એટલે આ ફિલ્મની વજુદ વગરની ટીકાઓ થઈ ગઈ. જેમ કે, ‘તમાશા’ વાર્તા વેદની આસપાસ ફરતી હોવા છતાં ટીકાકારો કહે છે કે, ફિલ્મમાં દીપિકા ઉર્ફે તારાએ કંઈ કરવાનું આવ્યું જ નથી. આ નોનસેન્સ દલીલ છે. ખરેખર દીપિકા એક સિમ્પલ માઈન્ડેડ, સ્માર્ટ, કરિયર ઓરિયેન્ટેડ, નો-નોનસેન્સ અને હેપ્પી ગો લકી ગર્લ છે. ફ્રાન્સના સ્ટાઈલિશ આઈલેન્ડ ટાઉન કોર્સિકામાં તારાનો પાસપોર્ટ ખોવાય છે ત્યારે તે ઘરે ફોન કરીને મદદ મેળવી લે છે, એવું બતાવ્યું એટલે સમજી જવાનું કે તારા સદ્ધર ખાનદાનની છોકરી છે. એ જલસાથી નોકરી કરે છે એટલે એવું પણ સમજી જવાનું કે, એ કરિયર ગર્લ છે, એને જે જોઈતું હતું એ મળ્યું છે અને એટલે જ્યાં નોકરી કરે છે ત્યાં ખુશ છે.

ટૂંકમાં આ ફિલ્મ વેદની છે. વેદ એટલે કે આપણા જેવા ઘણાંની છે. આપણે એક સમયે ઊલટી ખોપડીના અને સપનાંની દુનિયામાં જીવતા અલ્લડ-ફકીર જેવા કલાહૃદય ધરાવતા સંવેદનશીલ યંગ બ્લડ હતા. આપણે ફિલ્મ, મ્યુઝિક, સિંગિંગ, ડાન્સિંગ, એક્ટિંગ, લેખન અને રમતગમત જેવા શોખને જ કરિયર બનાવવું હતું. પરંતુ દર વખતે એવું શક્ય નથી હોતું. સામાજિક કે આર્થિક જવાબદારીઓ આપણને બીજે ક્યાંક ઢસડી જાય એવું બની શકે છે. પછી આપણે એ બધું સ્વીકારી લઈએ છીએ. ખુશ રહેવું હોય તો સ્થિતિ-સંજોગોને સ્વીકારતા પણ શીખવું જ જોઈએ. એમાં કશું ખોટું નથી પણ ધીમે ધીમે આપણામાંના મોટા ભાગના લોકો સંજોગોના ગુલામ બની જાય છે. આ લોકો પોતાનામાં રહેલા બાળકને સ્લો પોઈઝન આપીને ખતમ કરી નાંખે છે. પોતાની કલાદૃષ્ટિ ખતમ કરી નાંખે છે. તેમનું જીવન એટલું ફાસ્ટ, કરિયર ઓરિએન્ટેડ, પરફેક્ટ, રીધમેટિક અને રોબોટિક થઈ ગયું હોય છે કે, તેમને કશુંય ધીમું ગમતું નથી. આ પ્રકારના લોકોને કાવ્યમય કે કલાત્મક હોય એ કશું ગમતું નથી. એક સમયે પોતાની જ જાત સાથે વધુને વધુ સમય વીતાવતો માણસ રોબોટિક થઈ જાય પછી એકાંતમાં બેબાકળો થઈ જાય છે અને જાત સાથે વાત કરતા ડરે છે. જોકે, એને એવી પણ અનુભૂતિ હોતી નથી. આ લોકો એકાંતમાં કંઈ વિચારે ત્યારે બધું સમજે છે પણ બીજા દિવસની સવાર પડતા જ ફરી પાછો પલાયનવાદી થઈ જાય છે.

'ફિલ્મી' નહીં પણ વાસ્તવિક સિચ્યુએશન છે. ‘તમાશા’માં ફોલો યોર પેશનથી ઘણી ઊંચી ‘જાગી જવાની’ વાત કરાઈ છે. તારાએ વેદને નોકરી છોડવા નહીં પણ રોબોટિક લાઈફમાંથી બહાર નીકાળવા, દિલનો અવાજ સાંભળવા અને અંદર પડેલા બાળકને જગાડવા ઢંઢોળ્યો છે. પોતે જ નોકરી કરતી તારા જેવી સ્માર્ટ કરિયર ગર્લ વેદને નોકરી છોડવાનું શું કામ કહે? તારાનો હેતુ વેદને નોકરી છોડાવવાનો નહીં પણ એનામાં જીવતા થઈ ગયેલા ‘રોબોટ’ના સકંજામાંથી છોડાવવાનો હતો. એમાં નોકરી છોડવાની વાત જ નથી. વેદની નોકરી તારાના કારણે નહીં પણ પોતે ‘બાળકવેડાં’ કર્યા એમાં જતી રહે છે. બાળક બનવું અને બાળકવેડાં કરવા- એ બેમાં બહુ ફર્ક છે. એક્ચ્યુલી વેદ પ્રોફેશનલ અને પર્સનલ લાઈફ વચ્ચે બેલેન્સ નહોતો રાખી શક્યો એટલે ‘રોબોટ’ થઈ ગયો હતો. અને હા, ‘તમાશા’ના વેદ પાસે તો એક્સ્ટ્રાઓર્ડિનરી ટેલેન્ટ હતું, બચત હતી અને પરિવાર સદ્ધર હતો એટલે નોકરી છોડ્યા પછી મુશ્કેલી ના પડી. પણ તમે છો? આવા સવાલોના જવાબ ફક્ત તમારી પાસે જ હોય. સપનાં જુઓ, ખુલ્લી આંખે જુઓ પણ પોતાની ક્ષમતા-સંજોગો શું છે એ પણ ફક્ત તમે જ જાણો છો, એ વાત યાદ રાખો. 

આ ફિલ્મનો સૌથી મોટો મેસેજ એ છે કે, પ્રોફેશનલ લાઈફ સાથે પણ થોડો સમય કાઢીને મનગમતું કામ થઈ જ શકે છે. તમે ગમે તે નોકરી કરતા હોવ કે ગમે તેવો સંઘર્ષ કરી રહ્યા હોવ- એટલિસ્ટ પોતાની સાથે વાત કરવાની ટેવ પાડો. તમારે શું જોઈએ છે અને તમે શું કરી શકો છો એ સૌથી વધારે તમને જ ખબર છે... આટલું ખબર પડ્યા પછી જીવનની પ્રાથમિકતાઓ નક્કી કરો અને એ યાદીમાં જે છેલ્લે હોય એનો હિંમતથી ભોગ આપો. એક સાથે બે ઘોડે સવારી નહીં થઈ શકે એવી નાની નાની વાતો ઝડપથી સમજો. આપણી સામાજિક વ્યવસ્થા પૈસા સાથે જોડાયેલી હોવાથી કલાકાર બનવા જ માતા-પિતા અને સમાજ સાથે સંઘર્ષ કરવો પડે છે. મારે કમ્પ્યુટર સાયન્સ નથી કરવું પણ ડોક્ટર બનવું છે- એવો વિકલ્પ પસંદ કરતી વખતે પેલો સંઘર્ષ નથી કરવો પડતો, પણ જ્યારે એમ કહેવામાં આવે કે, મારે ગિટારિસ્ટ બનવું છે કે ડાન્સર બનવું છે ત્યારે મામલો ગૂંચવાય છે. એટલે એક વાત યાદ રાખો કે, હોબીને કરિયર બનાવવાનું ડિસિઝન દર વખતે પ્રેક્ટિકલ નથી હોતું. પ્રોફેશનલ લાઈફ સાથે હોબી એન્જોય કરી જ શકાય છે. પેટ ભરેલું હશે તો જ કળાત્મક વિચારો આવશે, નહીં તો થાકી જશો. પ્રોફેશનલ લાઈફ તમારી હોબીને અનુકૂળ હશે તો કદાચ ઉત્તમ ગઝલકાર, સિંગર કે ફોટોગ્રાફર પણ બની શકશો, નહીં તો હારી જશો.

બીજી એક જરૂરી વાત. એવું ના વિચારો કે બધો જ ખેલ પૈસાનો છે. ખરો ખેલ પ્રોફેશનલ અને પર્સનલ લાઈફ વચ્ચે બેલેન્સ રાખવાની કળામાં છે. આ બંને લાઈફ વચ્ચે તમારે જ બેલેન્સ રાખવાનું છે, બાજુવાળાએ નહીં. પણ કેવી રીતે? એ ફક્ત તમે જાણો છો. પ્રોફેશનલ લાઈફ સાથે પણ પોતાનામાં પડેલા ‘બાળપણને જીવવું’ એ બહુ મોટી કળા છે. તમારો પરિવાર તમારો દુશ્મન નથી એમને કન્વિન્સ કરો. ના થાય તો સેલ્ફ ડિસ્ટ્રક્ટિવ ના બનો પણ સંજોગો સામે લડો અને સંજોગો અનુકૂળ કરવા ધીરજ રાખીને મહેનત કરો. ઘર છોડો તો વિજેતા બનવાની હિંમત રાખો અથવા જ્યાં છો ત્યાં ખુશખુશાલ રહેતા પણ શીખો. તમારા માતા-પિતા, પાર્ટનર, ગર્લફ્રેન્ડ-બોયફ્રેન્ડ, હસબન્ડ-વાઈફ અને દોસ્તોને પણ તમારા પાસેથી કંઈક જોઈએ છે એટલે એમને પણ શાંતિથી અને બાળક જેવી નિર્દોષતાથી સાંભળો. આ બેલેન્સ રાખશો તો તમારામાં રહેલો બાળક જીવતો રહેશે એ નક્કી.

‘તમાશા’ના ક્લાઈમેક્સને પણ બોગસ ગણાવાઈ રહ્યો છે પણ ખરેખર સાવ એવું નથી. એ સીનમાં 'નાના બાળક' જેવો વેદ તારાનો આભાર કેવી રીતે માને, એ પણ ઈમ્તિયાઝ અલીએ વેદની જેમ વિચારીને કર્યું છે. તારા સ્ટેજ પર આવીને વેદને હગ નથી કરતી, પણ વેદ સ્ટેજ પરથી જ તારાને દંડવત્ પ્રણામ કરે છે. વેદ પોતાને 'જીવતો' કરવા બદલ તારાને નહીં પણ એક સ્ત્રીની શક્તિને પ્રણામ કરે છે. એક્ચ્યુલી રણબીર કપૂર આવી જ રીતે સ્ટેજ પર દીપિકાને જાહેરમાં પગે લાગી ચૂક્યો છે. યાદ છે ને?

અને છેલ્લે. ‘તમાશા’ને તેડું ના હોય. શું કહો છો? ;) 

2 comments:

  1. Bravo.. Tamasha ni sequel story banavi sakay aa article par thi.. !! very well written review with 'realview'

    ReplyDelete

  2. તમે એક ફિલ્મ પર આટલી ડિટેઈલમાં લખી શકો છો.એ જોઈને આનંદ થયો.હું નવી હિન્દી ફિલ્મો જોતો નથી. પરંતુ મિત્રો કહે તો જરૂર જોઉં છું તો આ જોઈશં સારી વાત એ છે કે મને જીવનમાં જે જોઈતું હતું તેવું કરવાની ઉત્તમ તક અમેરિકાએ આપી. બાકી અમદવાદની મિલમાં પરસેવે રેબઝેબ સાયકલના ચક્ક્રર ખાધા કર્યા હોત. અમેરિકાએ મારી કિંમત કરી અને રિસર્ચ સાયન્ટિસ્ટ બનાવ્યો. ને નામ અને દામ બન્ને કમાયો.

    ReplyDelete